Debati për teatrin, joparimor dhe politik

Debatin e fundit për Projektligjin për Teatrin e quan më tepër debat politik nga jo-parimorët dhe kundërshtim të disa ish-të emëruarve politikë të një partie që e ka udhëhequr tradicionalisht Ministrinë e Kulturës.

I vjen mirë që LDK-ja ka filluar të flasë dhe mendoj për kulturën, sepse, sipas tij, për 10 vite sa kanë udhëhequr kulturën nuk iu ka dëgjuar zëri. Është i angazhuar maksimalisht që Shtëpia e Operës dhe Baletit, “Ibrahim Rugova” të përfundojë njëherë e përgjithmonë. Ministri Memli Krasniqi flet për “Tribuna Shqiptare”
 
Fitim GASHI
Prishtinë, 4 mars
 
Tribuna: Cilat janë zhvillimet aktuale në Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit. Cilat janë prioritet kryesore?
 
Krasniqi: Prioritetet tona në Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit mbulojnë angazhimet tona në të gjitha dikasteret. Sivjet kemi një agjendë mjaft ambicioze legjislative. Jemi duke punuar në hartimin e një numri të konsiderueshëm të ligjeve të cilat janë paraparë për këtë vit, po ashtu të akteve nënligjore të cilat bazohen në ligjet që janë miratuar vitin e kaluar. Në këtë fazë, të gjithë zyrtarët e ministrisë kanë qenë mjaft të ngarkuar me konkurset e projekteve, veçanërisht në departamentin e kulturës të rinisë, pasi siç dihet ne tradicionalisht mbështesim dhjetëra organizata joqeveritare me projekte. Në kuptimin e përgjithshëm ne jemi në proces të finalizimit të marrëveshjeve bilaterale për bashkëpunim kulturor, që presim të nënshkruhen gjatë këtij viti. Po ashtu po mundohemi të ndihmojmë artistë të ndryshëm me projektet e tyre, për të prezantuar vendin dhe kulturën tonë në skenën ndërkombëtare.
 
Tribuna: Projektligji për Teatrin, së fundi ka ngjallur debat në mesin e komunitetit artistik, ku dolën disa zëra që e kundërshtuan atë.  Si e vlerësoni ju këtë debat?
 
Krasniqi: Çdo debat është i mirëseardhur dhe është shumë normale që në një ambient demokratik si në Kosovë të ketë qëndrime të ndryshme për pozicione të njëjta, dhe të ketë mendime të ndryshme parimore. Ajo që unë e shoh problematike me mënyrën se si është zhvilluar një pjesë e këtij debati, është fakti që nuk është debat parimor. Në esencë është debat politik, është kundërshtim i përfaqësuesve të disa ish-të emëruarve politikë të një partie që e ka udhëhequr tradicionalisht Ministrinë e Kulturës. Është debat joparimor për faktin se pikat që i kundërshtojnë janë realisht pika që vetë i kanë mbështetur në të kaluarën. Ka qenë një projektligj për teatrin që ka mbetur pa u miratuar në legjislaturën e kaluar për shkak të prishjes së atëhershme të koalicionit dhe në masën më të madhe është i ngjashëm me projektligjin e ri. Ata që po kundërshtojnë janë pikërisht njerëzit që e kanë hartuar atë ligj dhe tani kanë dal kundër tij, duke i përfshirë edhe pikat që i kanë mbështetë në një kohë. Kjo mendoj se është ajo që e bën debatin jo parimor, sepse përndryshe asnjë ligj nuk mund të jetë ideal. Nuk mundet askush të pretendojë që përmes ligjeve mund të krijohet konsensus, as kushtetuta nuk mundet të krijojë konsensus nacional. Në këtë rast është një autorësi e këtij ligji që ndërlidhet me një moment qeverisjeje, që ndërlidhet me këtë ministri të kulturës dhe që ne marrim përgjegjësinë për këtë ligj. Është e drejtë e secilit t’i thotë mendimet e veta, por është e pamundshme që në mënyrë jo demokratike të imponohen këto mendime si obligative ndaj atyre që e mbajnë përgjegjësinë. Ne kemi përgjegjësi politike, publike dhe institucionale dhe në kuadër të tyre e kemi finalizuar një tekst që në esencë është teksti më i mirë i mundshëm për këto rrethana, për këtë kohë dhe për këtë hapësirë.
 
Tribuna: Çka do të përfitojë konkretisht Teatri i Kosovës me këtë ligj dhe sa e depolitizon ai teatrin? Po ashtu ju jeni kritikuar për atë që ky ligj u jep mundësinë teatrove tjerë që të fitojnë statusin Kombëtar?
 
Krasniqi: Është një ligj që e avancon jetën teatrore, i jep atij liri krijuese dhe që vendos kontura funksionale moderne për teatrot publike në radhë të parë, sepse obligimi ynë institucional në radhë të parë shkon ndaj teatrove publike, por gjithsesi edhe ndaj teatrove private, trupave, shoqatave e kompanive teatrore. Është një intencë për depolitizim të institucioneve siç ka ndodhur edhe me ligjet tjera. Unë personalisht kam kërkuar që të hiqen kompetencat e ministrit sa më shumë, në veçanti te pjesa e emërimit të drejtorëve, që mos të ketë ndikim politizues në të ardhmen te drejtorët të cilët do të udhëheqin me teatrot nacionalë. T’i krijohet hapësirë zhvillimit të dramaturgjisë kombëtare, sepse me vite të tëra ka qenë anashkaluar si pasojë e instalimit të interesave individuale e grupore, të qarqeve të caktuara në Teatrin Kombëtar, por edhe në nivele tjera. Debatet që janë bërë për çështje teknike brenda ligjit janë krejt normale. Dikush mendon që duhet të ketë udhëheqës artistikë apo drejtor artistik, për mua krejt kjo është çështje teknike substanciale që kanë të bëjnë me kompetencat, ku me projektligjin e ri ato janë shumë më të mëdha e më të qarta. Jemi munduar që dikotominë ndërmjet drejtorit gjeneral dhe artistik ta mënjanojmë dhe të dihet se kush është përgjegjës për çka. Po ashtu t’i japin një rol të rëndësishëm Këshillit Drejtues, sepse fundja ideja është ai të ketë në përbërje shtatë njerëz me renome të cilët i bëjnë nder Teatrit Kombëtar, apo teatrove kombëtare në të ardhmen, që mund ta kenë këtë status. Ajo që po ashtu është kritikuar nga jo-parimorët është ideja ime që ne të krijojmë me ligj mundësinë që në të ardhmen të ketë edhe teatro tjera me status kombëtar. Edhe shtetet e zhvilluara kanë disa teatro kombëtare, njëri mund ta ketë emrin kombëtar, por mund të jetë një teatër kombëtar i Gjakovës, apo një Teatër i Kombëtar i Komedisë siç është në Shqipëri.
 
Tribuna: Ministria të cilën e drejtoni, dhe ju si ministër keni qenë shpesh në qendër të kritikave nga partia opozitare LDK. Pse mendoni se po ndodh kjo?
 
Krasniqi: Më vjen mirë që së paku kur ka dalë në opozitë, LDK-ja ka filluar të flasë dhe mendoj për kulturë, sepse për 10 vite sa kanë udhëhequr kulturën nuk iu ka dëgjuar zëri. Ata kanë qenë të vetëkënaqur, sepse e kanë shfrytëzuar ministrinë për t’i realizuar interesat e caktuara grupore, klanore të njerëzve të afërt me LDK-në. Unë nuk e kam dert dhe në politikë është krejt normale të kritikohet dhe opozita de fakto e ka angazhimin primar kundërshtimin e qeverisë. Ne do të vazhdojmë të kemi partneritet me komunitetin përkatës qoftë në kulturë, sport apo trashëgimi dhe ajo që më bën të ndihem mirë është se e kemi mbështetjen e këtyre komuniteteve. Debati është padyshim politik edhe për teatrin, është i influencuar prej interesave politike dhe atyre personale, por fatkeqësisht shumë pak prej parimeve.
 
Tribuna: Një prioritet i juaji për të cilin keni folur më herët është edhe trashëgimia kulturore. Çfarë është duke bërë ministria për promovimin dhe ruajtjen e saj?
 
Krasniqi: Ne i kemi shtuar angazhimet nga viti i kaluar sa i përket trashëgimisë kulturore. Zhvillimet pozitive nga viti i kaluar, veçanërisht procedimi i angazhimeve në fushën e arkeologjisë, miratimi i listës së mbrojtjes së përkohshme, fillimi i intervenimit me masa emergjente të gërmimeve arkeologjike me karakter shpëtimi, tanimë kanë krijuar hapësirë për vazhdimin e punës. Jemi në fazën e finalizimit të një liste të sipas propozimeve të qendrave rajonale për objektet që kanë nevojë për ndërhyrje emergjente. Kjo është pjesë e planit të veprimit për partneritet evropian, ku parashihet që të kemi një fushatë ose proces të vetëdijesimit që ndërlidhet me trashëgiminë kulturore. Në këtë drejtim së shpejti do të publikohet një video-reklamë për trashëgiminë e pasur të Kosovës. Një prej qëllimeve të mija është edhe fuqizimi i institucioneve kulturore, veçanërisht institutit arkeologjik e institutit për mbrojtjen e monumenteve. Punë e rëndësishme që po bëhet në trashëgimi është edhe fusha e legjislacionit. Jemi në fazën e draftimit të një ligji të ri për trashëgiminë kulturore dhe po ashtu në fazën e rishikimit të përgjithshëm institucional në fushën e trashëgimisë, në mënyrë që të vendosim parametra modernë për të gjitha institucionet përgjegjëse, duke përfshirë departamentin e trashëgimisë brenda ministrisë, institutet përkatëse në qendrat rajonale si dhe inspektoratin e trashëgimisë që do të themelohet në të ardhmen.
 
Tribuna: Serbia vazhdon t’i mbajë padrejtësisht shumë artefakte të Kosovës. Më herët është thënë se kjo çështje do të jetë edhe temë e diskutimit në bisedimet Kosovë-Serbi. Çfarë ka bërë ministria në këtë drejtim dhe cilat pritet të jenë hapat e mëtutjeshëm për t’i kthyer këto artefakte në Kosovë?
 
Krasniqi: Artefaktet mbahen padrejtësisht tashmë më shumë se 12 vite në Serbi dhe ato janë peng i mungesës së vullnetit politik të zyrtarëve serbë për kthimin e tyre. Për sa i përket ministrisë së kulturës, ne i kemi bërë të gjitha përgatitjet që janë kërkuar prej nesh në kuadër të dialogut teknik, dhe në momentin kur kjo ka qenë pjesë e diskutimeve realisht atë që ka ndodhur vetëm një herë, Serbia ka kërkuar kohë me arsye se nuk është e përgatitur. Duke ditur se agjenda e dialogut teknik përcaktohet në radhë të parë nga lehtësuesit e BE-së, presim që në momentin kur parashihet si agjendë e që ne besojmë se do të jetë në fazat e para të dialogut kur ai të vazhdojë, të trajtohet kjo çështje. Sipas dokumentacionit, 1243 artefakte vazhdon t’i mbajë padrejtësisht Serbia, ku vetëm njëra prej tyre, Hyjnesha në Fron, është kthyer. 
 
Tribuna: Cilat janë projektet kryesore nëpërmjet të cilave arti kosovar do të prezantohet në arenën ndërkombëtare?
 
Krasniqi: Koncepti im personal është se Ministria e Kulturës duhet të funksionojë si logjistikë, pra të jetë një lehtësues dhe mbështetës i artistëve dhe grupeve të ndryshme artistike. Nuk duhet që ministria t’i organizojë projektet dhe ngjarjet me të cilat do ta përfaqësojë Kosovën, por janë institucionet kulturore e publike, në radhë të parë, dhe ato private të cilat ministria duhet t’i mbështesë. Ne kemi mbështetur filmin “Kthimi” të Blerta Zeqirit që nga faza e prodhimit të tij dhe gjithë shpenzimet që kanë pasur të bëjnë me prezantimin e tyre në festivalin e Filmit “Sundance”, dhe ky është një projekt i pavarur që ka arritur suksesin më të madh të kinematografisë shqiptare ndonjëherë. Këtë vit besoj se do të ketë prezantime të rëndësishme të institucioneve publike dhe projekteve tjera të artistëve të ndryshëm.  
 
Tribuna: Së fundi keni qenë edhe në Gjermani, ku u mbajt Festivali i njohur “Berlinale”, duke zhvilluar edhe takime të rëndësishme me emra të njohur të kinematografisë botërore. Çfarë sillni nga atje dhe si e shohin ata filmin kosovar?
 
Krasniqi: Prezenca jonë në Berlinale në mesin e më shumë se 100 shteteve e ka luajtur një rol tepër të rëndësishëm për faktin se kemi qenë për herë të parë dhe kemi shfrytëzuar rastin për t’i dhënë relevancë prezencës sonë atje. Ka pasur shumë vizitorë te stenda zyrtare e Kosovës, po ashtu edhe pritje solemne. Kam takuar me dhjetëra njerëz, një pjesë prej tyre takime zyrtare me udhëheqës të fondeve të filmit, qendrave të ndryshme filmime, zyrtarëve të ndryshëm qeveritarë dhe disa takime tjera jo formale. Takime të rëndësishme patëm edhe me organizatorët e Berlinales me të cilët jemi pajtuar që në vitin 2012 fazën e para seleksionimit të filmave për gjithë rajonin tonë, ta bëjnë në Prishtinë. Kjo është  një e arritur e madhe kur kihet parasysh se të gjitha shtetet e rajonit e kanë kinematografinë më të zhvilluar në kuptimin e sasisë dhe mjeteve që derdhen në kinematografi.
 
Tribuna: Edhe pse kanë kaluar 12 vite nga përfundimi i luftës në Kosovë, ende nuk është bërë  një film i mirëfilltë i cili flet për këtë luftë. Marrë parasysh koston e një filmi të tillë, a keni menduar ndonjë alternativë financiare se si do të bëhej një film për Kosovën?
 
Krasniqi: Filmi “Kthimi” ka kushtuar më pak se 10 mijë euro dhe është film i shkurtër, i cili ka fituar njërin prej çmimeve më prestigjioze në botë në “Sundance”. Po e them këtë se nuk është e domosdoshme që të ketë shumë mjete për ta bërë një film të suksesshëm. Ka edhe dëshmi tjera të vendeve të ndryshme, jo vetëm të rajonit dhe botës. Çka është film i mirë është çështje e vlerësimit të ekspertëve, por edhe i shijes. Pas luftës në Kosovë janë prodhuar shumë pak filma sipas standardeve ndërkombëtare. Realisht tre filma që i ka financuar QKK, do të kemi rast që tek të parin, filmi “Kodi i Jetës” të Ekrem Kryeziut ta kemi si premierë pas dy javësh. Meqenëse nuk ka fonde të mjaftueshme mendoj se ko-produksionet janë rruga që ne duhet ta ndjekim. Pres që shumë shpejtë edhe QKK-ja do t’i nënshkruajë marrëveshjet e para për ko-produksion dhe nga viti i ardhshëm besoj se do të kemi mundësi të realizimit të këtyre marrëveshjeve.
 
Tribuna: MKRS ka hasur në vështirësi dhe ka pasur probleme me disa institucione kulturore sa i përket çështjes së raportimit financiar. Si po bëhet ky raportim tani?
 
Krasniqi: Në përgjithësi nuk është gjendja e keqe dhe shumica e institucioneve kanë bërë raportim të rregullt, por në momente të caktuara në institucione të caktuara ka pasur defekte të cilat janë vërejtur nga auditori i brendshëm i ministrisë dhe po ashtu që kanë reflektuar edhe te auditimi i jashtëm vjetor që bëhet. Kërkesa ime drejtuar drejtorëve të institucioneve ka qenë që në asnjë mënyrë të mos bëhet anashkalim nga rregullat strikte që i parashohin aktet e rregullat ligjore, sa i përket kësaj çështjeje. Besoj se ka hapësirë për t’u përmirësuar dhe ne do të bëjmë gjithçka është e mundshme për ta implementuar në të gjitha instancat një raportim të rregullt. Në rastin e kundërt janë institucionet përkatëse që mund t’i ndërmarrin masat ndaj atyre që nuk u përmbahen rregullave ligjore.
 
Tribuna: Ndërtimi i Objektit të Shtëpisë së Operës dhe Baletit tashmë një kohë të gjatë është duke u zvarritur. Cilët është angazhimi i ministrisë në këtë drejtim?
 
Krasniqi: Kjo është një nga temat që më së shpeshti e trajtojmë duke u munduar ta gjejmë një zgjidhje konkrete dhe adekuate për realizimin e këtij projekti. Fatkeqësisht ky projekt për vite të tëra është përtypur për efekte politike sesa me qëllimin e realizmit të tij. Ne sot kemi një gropë të madhe aty ku do duhej të kishte një ndërtesë. Raportin e reviduesit që ne e kemi marrë, e që është iniciuar nga ish-ministri e nxjerrë projektin ekzistues si të parealizueshëm duke gjetur defekte në secilën fazë, çka do të thotë se si i tillë ky projekt është i parealizueshëm. Ne jemi duke shqyrtuar se cilët janë hapat më adekuatë që ne duhet t’i ndjekim për ta shpejtuar realizimin e këtij projekti. Një nga këto mundësi të cilën ne mendojmë ta bëjmë, është krijimi i një komisioni të ekspertëve për ta thënë edhe një herë vlerësimin për raportin e revidimit dhe t’i rekomandojnë ministrisë së çka duhet bërë. Jemi të interesuar që të kemi edhe ekspertë ndërkombëtarë, për ta marrë sa më shpejt raportin final. Qëllimi im është që të gjendet një rrugë për realizmin e këtij projekti kapital, sepse do ishte nder i madh që Kosova ta ketë një shtëpi të Operës, ashtu siç e kanë shumica e vendeve në rajon.